iraziz ilçesinin Müslüman Türklerden önceki tarihi konusunda elde edilebilmiş özel bir bilgi yoktur. Ancak Çepnilerin 14.yüzyılın ikinci yarısında başlattığı iskân sürecinden önce, Bendehor kalesi çevresinde bir Hıristiyan yerleşiminin mevcut olduğu anlaşılmaktadır. Söz konusu bu yerleşim alanında bulunan kalenin antik çağlara inip inmediği konusundaki bilgiler ise şimdilik tevatür düzeyindedir.

İlçe, adını Osmanlı’nın klasik devrinde bölgeye hükmetmiş olan İbrahim oğlu Pir Aziz adlı bir beyden almıştır. Söz konusu beyin adı, ilk bakışta dinî bir görevi hatırlatsa da, bu doğru değildir. Zira 1455 tarihinde hayatta olduğu bilinen İbrahim oğlu Pir Aziz, şimdiki Nefs-i Piraziz köyünden bölgeyi yöneten, vergilerini toplayan bir beydir, dinî kişilik değildir. Buna rağmen bölgenin kanaat önderi durumundaki Şeyh İdris ile manevî ilişkisi üzerinde durulabilir. Beylik merkezi olduğu için de oturduğu köye nefs-i Piraziz denilmiş, söz konusu beyin vergi mıntıkasına izafeten de giderek bölge Piraziz adını almıştır.

 

Bir Ahi lideri olduğu anlaşılan Şeyh İdris, yanında bulunan dervişleri ile 1397’deki fetih ve iskân sürecine bizzat katılmış, köy ve mezraların teşkilinde öncülük etmiştir. Nitekim civardaki Abdal, Hasan Şeyh, Erenköy ve Şeyh Musa adlı köy ve mahalle adları bu dönemin anısını yansıtmaktadır.

Piraziz şehrinin bulunduğu alanın bir kasaba olarak ortaya çıkması ise, 19.yüzyılın ikinci yarısına denk gelir. Burada kurulan iskele, cami ve hafta pazarı ile şehrin çekirdeği oluşmuştur. Ancak bu günkü ilçe sınırları içindeki köylerin Türkleşme süreci, daha eski zamanlara, 14.yüzyılın sonlarına kadar inmektedir. Bölgeyi Müslüman Türk yerleşimine açan küçük bir Selçuklu beyliği konumundaki Hacıemiroğulları’dır. 1397 yılında, bu beyliğin hükümdarı olan Süleyman Bey’in komutanlarından Beğmiş oğlu Davut Kethüda, aşiret kuvvetlerini buralara yerleştirmiş, böylece bölge Türk yurdu haline dönüşmüştür.

       

Piraziz kasabasının kurulduğu yerde Türklerden önce herhangi bir yerleşmenin mevcut olduğuna dair bilgi yoktur. Eldeki en eski bilgiler 15.yüzyılın ortalarına kadar inen Osmanlı tahrir defterleridir. Buna göre ilçenin bulunduğu bölge, 1455’de Davut Kethüda Bölüğü adıyla müstakil bir vergi ünitesi olarak teşkilatlandırılmış, Pazarsuyu ile Piraziz deresi arasındaki alan da bu vergi ünitesinin sınırı olarak tespit edilmiştir.

Bu idarî ve malî alan içinde Bendehor adıyla bir kale ve çevresinde gayrimüslimlerin oturduğu bir de köy vardır. Şimdi kalıntıların bulunduğu kalenin çevresi, Piraziz’in Kaleyanı Mahallesi’dir. Örneklerine başka yerlerde de rastlanan tek burçlu bu küçük kale, bölgenin eski ve Türklerden önceki yerleşimine işaret etmektedir. Yörede gayrimüslimlerin oturduğu tek iskân mahalli olan Bendehor adının nereden geldiği ise tam olarak belli değildir.

   

Zaman içinde bölgenin merkezinin denize yakınlaşarak Şıhlı-Piraziz-Erenköy arasında değiştiği, 1869’da hafta pazarının teşkilinden kısa bir süre sonra da nahiye merkezinin buraya taşındığı anlaşılmaktadır. Seyyah Hamilton’un, 1836’da bölgeyi gezdiği ve burayı Abdar imlâsıyla kaydettiği ifade edilir. Bu tarihlerde Pazarsuyu Kazası olarak anılan idarî alan içinde nahiye statüsünde bulunan Piraziz, Sultan II. Mahmut’un verdiği yetki ile ayanlığa getirilen Tiralizade Emin Ağa tarafından yönetilmektedir.

       

İskelenin bulunduğu mevki, bu yıllarda yakın köylerin buluştuğu bir pazaryeridir. Giderek artan ticari faaliyetler neticesinde, 1869 tarihli resmi bir kararla, burada Cuma günü Abdal İskele Pazarı kurulmuştur. Cuma gününün pazar faaliyeti için seçilmesi, merkezi bir caminin varlığı ile ilgilidir. Buraya gelen insanlar, Cuma ibadetini yerine getirdikten sonra, alışveriş yapmakta ve çeşitli sosyal ilişkilerini bu ortamda kurmaktadır.

1870’de Cuma pazarına çok sayıda gelen olduğu belirtilerek, bu yüzden Tiralizade Ali Efendi tarafından yeni yaptırılan camiye imam tayini istenmiştir. Cami etrafında oluşan küçük esnaf kümesi de şehrin çekirdeğini teşkil etmiştir. Bu tarihten yirmi yıl sonra belediye teşkilatının kurulduğu, 1892 yılında Piraziz nahiyesi belediye reisinin Abdullah Bey olduğu ifade edilmektedir. 1904’de ise nahiye meclis üyeliğine Halis Ağa seçilmiştir.

1934’de bucak olarak Bulancak’a bağlanan ve bu durumunu 1988’e kadar sürdüren Piraziz, 19 Haziran 1987 tarihinde çıkarılan bir kanunla, 16 Ağustos 1988’den itibaren ilçe statüsü kazanmıştır.